Planvienguda
entau Lis
Las actualitats deu vilatge
Lo mot deu purmèr cònsol
Planvienguda suu noste site internet.
La mesa en plaça de navèths mejans de comunicacion be nse sembla necessària uei ! E que soi plan urosa de méter a la vòsta disposicion aquera atruna navèra.
Qué siatz administrat de la nosta comuna, visitaire, simple curiós o futur abitant, lo noste site que s’adreça a las e los qui vòlen compréner mélher la vita de LO LIS.
Aqueth site que completa las canaus d’informacions qui son lo bulletin municipau e lo panèu d’informacions a la Maison comuna. Atau, que’n soi convençuda, que permeterà d’ahortir la comunicacion, de’s tiéner informat de l’accion municipau e de l’environament de la nosta comuna, de conéisher miélher las nostas associacions, mes tanben de har desmarchas e de crear ligams suplementaris.
Lo noste vilatge que’s vòu viu, animat, conviviau. Lo manteniment de la populacion despuish mantua annada, lo nombre d’associacions esportivas, culturaus e autas, que son lo signe de la soa vitalitat e de la soa capacitat a « braçar » las generacions, las personas, las familhas.
Preocupat d’entertiéner aquera qualitat de vita, aqueth benestar qui cercam de valorizar au quotidian, LO LIS que deu perseguir lo son engatjament dens la modernitat, la creacion d’aqueth site, en 2024, que’n hè partida.
Que desiram que sia l’expression d’aquera vitalitat, que sia hont de dialògue recipròc mes egaument utile mercés a las informacions publica.
Aqueth site n’ei pas solament lo de l’equipa municipau. Qu’apartien aus LISSOES e LISSOESAS, particularament a totas aqueras e a tots los qui pòrtan regularament la lor contribucion a la vita de la nosta comunautat vilatgesa. Qu’ei atau que’s completa e qu’evolua au briu deu temps, dab las vòstas remarcas.
Be vse desiri ua navigacion de la agradivas !
Nadège POUEYMIROU BOUCHET
Purmèr cònsol DEU Lis
Qui èm ?
LO LIS qu’ei un vilatjot de 330 abitants (2017) situat en Vath d’Aussau, en Bearn a miei camin enter Pau e Lorda, dens los Pirenèus Atlantics.
Qu’auhereish beròjas vistas suu piemont pirenenc . L’altitud mejana deu Lo Lis qu’ei de 340 mètres haut o baish .
La comuna que’s situa a 25 km per la rota de Pau, prefectura deu departament, e a 27 km d’Auloron-Senta Maria, sosprefectura.
Las comunas mei pròchas que son : Brutges-Capbís-Mieihaget (4,0 km), Revenac (4,8 km), Lo Chapelòt (4,9 km), Senta Coloma (5,1 km), Sevinhac-Meirac (5,1 km), Bescat (6,1 km), Arudi (6,7 km), Lobier de Baish (7,1 km).
Suu plan istoric e culturau, Lo Lis que hè partida de la província de Bearn, qui estó egaument un Estat e qui presenta ua unitat istorica e culturau a la quau s’opausa ua diversitat frapanta de paisatges deu relhèu qui apartienen a la cada Pirenenca.
Lo Lis, ancianament bordalat de Senta Coloma, qu’a aquesit l’estatut de comuna lo 2 de genèr de 1858 per decret imperiau. En realitat, dats 1790, los abitants d’aqueth bordalat de Las Bordas de Senta Colome que reclamèn ua cèrta independéncia cap de la quau dependèvan.
Qu’ei un vilatge constituït de nombrós quartièrs de bòrdas o d’ancianas bòrdas, d’ostaus bearnés tipics e d’ancians ostaus nòbles.
Qu’aubèrga un plantier on se practica lo jòc tradicionau de las quilhas de nau. Uei enqüèra, de nombrosas competicions qu’an lòc .
La Glèisa de l’Assompcion-de-la-Benurosa-Verge-Marie, bastida fin deu xviiie sègle.
Lo vilatge que demora maugrat la soa petita talha plan dinamica, arcuelhent au son sen divèrsas associacions (caça, quilhas de 9, acordeon, dança tradicionaus, artista pintra, gimnastica, iòga, bibliotèca, escòla Calandreta…) atau com manifestacions culturaus importantas.
A lèu a Lo Lis
Glèisa de LO LIS
La glèisa dedicada a Notre-Dame qu’estó edificada enter 1904 e 1906 peus enterprenedors Jean LARRE e Paul BONAS, sus plans (aprovats en 1902 e modificats en 1904) deus arquitèctes Paulins Pierre Gavarret e Jules Noutary.
Lo campanar-pòrge que balha accès a la nau de 4 travadas en arcada en plen peneder.
Lo còr de la glèisa qu’ei aucupat per un retaule entornejant un tablèu de Sent Pèir, reconeishedera a las duas claus qui tien dens la soa man dreta.
A la cima, au miei d’un só immense, lo triangle de la Trinité suu quau se devina, traçat d’ua faiçon hèra fantasiosa, lo mot ebrèu YAVHE (Dieu) dont se pòt trobar un vertadèr exemple a Valiròs.
2 autes retaules que decòran las capèras lateraus . A esquèrra, lo de Sent Jausèp. La pòrta deu tabernacle que representa un cibòri contienent las ostias consacradas. Sus la faciada de l’autar qu’ei pintrat un portrèit de la Verge au Mainatge qui logicament se deuré trobar a dreta. En efèit, la capèra de dreta qu’ei vodada a la Verge au Mainatge . La pòrta deu tabernacle que representa un ostensòri dab lo monograma deu Crist .
Ueit beròjas veirèras qu’esclairan l’edifici : l’Assompcion de la Verge, Immaculada Concepcion dab lo peu desnosat simbèu de Marie, la novèla-Ève, Sent Jausèp dab lo liri de la puretat, sent Jean-Baptiste, lo precursor, dab lo simbèu de l’Anhèth de Dieu (sol veiriau de la medisha seria signada MAUMEJEAU Biàrritz 1906), l’arcànjol Sent Miquèu qui, dab la soa espasa e lo son pè esquèr que terrassa lo dragon (lo mau), Senta Joana (probablament de França, esposa de Loís XII), Senta-Anna, mair e regenta de la Verge e Notre-Dame deu Rosari, Reina deus Cèus dab lo Mainatge-Jèsus suu braç.
Lo mainatge que pausa la soa man esquèrra suu glòbe terrèstre, mentre que la soa man dreta tien lo comptèr de la soa mair, convidant atau los fidèus, per aquera simpla pregària, a se penjar suu monde entièr. Un darrèr veiriau, contemporanèu, Notre-Dame de liri, qu’ei signat Bordenarie .
La Verge de l’Assompcion que ns’apareish, lo peu desnosat, sus un ahoalh, la lua devath los sons pès dens ua actitud de Que s’observarà lo camin de crotz e, dens la sacrestia, un tablèu de l’Ascension deu Senhor.
Lo quiller
Lo navèth Quiller de Lo Lis, un patrimòni vilatgés
Jòc de quilhas de 9
Dens las annadas 1960, los comèrcis petits possedint quillers ferment progressivament. Lo darrèr, situat dens lo restaurant en çò de Peyrucq que desapareish dab l’agrandiment d’aqueste. Ua amassada de quillous que decideish alavetz de préner mesuras.
A la debuta de las annadas 1980, devath l’impulsion deu purmèr cònsol d’alavetz, la comuna que decideish de realizar un navèth plantier costejant l’Ostau entà Tous.
La Direccion Departamentau de la Joenessa e deus Espòrts que subvenciona la realizacion de l’equipament a condicion que sia creat un club dab licenciats. Qu’ei atau com a Lo Lis lo prumèr club associatiu vien a la lutz. Los campionats qu’avian tanlèu l’acabament de las òbras .
A partir deu miei de las annadas 1980, deus concors que’s debanan cada an au vilatge .
Aqueth quiller avent cessat de respóner a las nòrmas impausadas per las reglamentacions navèras deu bastit, qu’a hèit l’objècte d’un projècte consequent de renovacion inaugurat en deceme de 2023.
Aqueth projècte que respon a ua volontat de sostiéner la cultura populara locau e de valorizar lo son patrimòni.
Qu’aubedeish a ua comanda, en auherint a las generacion futuras las claus entà compréner e apreciar aqueths jòcs qui an divertit, aucupat, galvanizat, amassat las e los qui an traupit las tèrras gasconas abans eths.
Lo projècte de reabilitacion a estiu ajudat financèrament peu MIAIRE, lo Conselh Departament, L’Estat e lo Parc Nacionau deus Pirenèus
Lo quiller de Lo Lis qu’ei estat bastit seguida a la barradura, dens lo vilatge, de dus comèrcis (un bar e ua ostaleria) qui possedivan dejà cadun un quiller. Qu’i a donc ua longa tradicion de jòc dens lo vilatge.
Lo quiller municipau data de las annadas 80 e a estiu reabilitat en 2024.
Aqueth jòc que’s debana sus un plantier dens lo quau 9 quilhas son dispausadas en carrats.
Lo jogador que’s deu plaçar près de la prumèra quilha, dita « quilha de man », lo pè dret leugèrament en retirament (entà un dretèr), tot en tienent la bòla per la punhada.
Puish deu mirar la poma centrau d’aquera quilha e la frapar devath la poma de manièra qu’aquesta que’s métia a l’orizontau e qu’abàtia, dens la soa corsa, las autas quilhas impausadas per la figura (segon Lin Kessler, cf l’esquèma ací devath).
Lo jogador, dens lo medish movement, que deu puish deishar la soa bòla entà qu’aténhia la quilha aperada « plomb », de preferéncia sus la soa poma.
Aquera gestuau qu’ei pròpia a cada jogador, qui tira dab l’esquia mei o mensh baisha, lo pè mei o mensh apressat de la quilha de man, etc., segon las soas tecnicas de jòc.
Que cau atau realizar ua seria de 12 figuras de tir impausadas, qui’s partatjan en 7 « jòcs corts » (jòcs corts) : carrèra dreta (arrua dreta), carrèra reverse (arrua revèrs), cort dreta (cort dret), cort revèrs (cort revèrs), suu nau (sabuts eth nau), variament-carrèra dret (que sautè arrua dreta), variament-carrèra revèrs (que sautè arrua revèrs) ; e 5 « jòcs longs » (jòcs longs) : sèt dret (sèt dret), sèt revèrs (sèt revèrs), bàter au nau dret (bàter nau dret), bàter au nau revèrs (bàter nau revèrs), variament-agacin (que sautè còrn).
Lo vencedor qu’ei aqueth qu’a hèit las figuras dens l’ordi tot en totalizant que totaliza lo maximum de quilhas tombadas.
– Ua bòla e nau quilhas ;
– Un plantier, cenhut per ua talanquère ;
– Ua linha de demarcacion qui’s tròba enter 0,95 e 1,00 m deu carrat format per las quilhas ;
– plòts de 6,5 a 8 cm entà estabilizar las quilhas ;
Ua escoba o un rastèth, servint a « gratar entà barrar los traucs » sus l’aira de jòc ;
Un tablèu servent a inscríver los resultats.
Ua bòla de husta de negar e de las quilhas de husta de hai ;mesura 26 cm de diamètre entà un pes comprés enter 6 e 6,2 kg.
Quilhas : mesura de 96 a 98 cm de haut. En lo son miei qu’ei virada ua bòla de 16 cm de diamètre. Aquera bòla qu’ei ahortida per cinc rengs de puntas . Lo son pes qu’ei comprés enter 2,7 e 3,2 kg
– Ua talanquère de husta ;
– plòts de husta o en téflons ;
Un sòu en tèrra batuda.
